Polozenie wsi Ożegów i czynniki rozwoju gospodarczego

Położenie osady (wsi) Ożegów i czynniki jej rozwoju gospodarczego

            Ożegów leży na 18⁰50^’ długości geograficznej wschodniej i 51⁰08^’szerokości geograficznej północnej. Położony jest u zbiegu południowo – zachodniego zbocza Wyżyny Łódzkiej, a północno – wschodniego zbocza Wyżyny Krakowsko – Częstochowsko – Wieluńskiej. Budowa geologiczna obszarów Ożegowa wg S.Z. Różyckiego jest różnorodna. Znajdują się tu skały, które tworzyły się w okresie jurajskim. Ważniejsze z nich to wapienie Do innych skał budujących podłoże Ożegowa zalicza się: iły, piaski, gliny, żwiry i torfy, które zalegają znaczną powłokę skały wapienne. Tworzyły się one w okresie kredy i trzeciorzędu.

Powierzchnia okolic Ożegowa jest pagórkowata. Do złagodzenia wzniosłości przyczyniła się erozja wodna rzeki „Warta”. Płynie ona w niedalekiej odległości od Ożegowa (5 km) ze wschodu na zachód: wykorzystując obniżenia między Wyżyną Łódzką, a wyżyną Krakowsko – Częstochowsko – Wieluńską. Gleby okolic Ożegowa są w przeważającej części piaszczyste. Jedynie na północ od Ożegowa znajdują się gleby gliniaste i torfy. Wokół Ożegowa rozciąga się dość znaczny kompleks leśny. Pospolitym drzewem tej okolicy jest: sosna, świerk, brzoza, olcha, rzadziej jodła, modrzew.

Położenie Ożegowa pod względem komunikacji jest dogodne. Leży na skrzyżowaniu dwu dróg. Jedna to droga biegnąca: Północ, południe  łączy Częstochowę z Łodzią, a druga to z zachodu na wschód, łączy Wieluń z Radomskiem. Dzięki temu Ożegów ma dobre połączenie autobusowe. Gorzej przedstawia się komunikacja kolejowa. W odległości 1 km od Ożegowa przebiega magistrala węglowa łącząca Śląsk z Gdańskiem, jednak mimo tak bliskiego położenia linii kolejowej do najbliższej stacji jest ponad 6 km. Łączność ze stacją ułatwia połączenie autobusowe.

Ożegów położenie swoje zawdzięcza nie tylko dobrą komunikację, ale także dość znaczną ilością bogactwa naturalnych. Do tych należy wymienić: tor, żwir, piasek, glina i kamień wapienny. Bogactwa te są bazą rozwijającego się przemysłu w powiecie pajęczańskim tj. Kombinat Cementowo – Wapienniczy w Działoszynie. Produkuje on cement na rynek krajowy i zagraniczny. W okolicy Ożegowa znajduje się wiele pieców, które wypalają wapno. Do innych gałęzi przemysłowych naszej okolicy zaliczyć należy: przetwórstwo owoców i warzyw (głównie chrzan), przetwórstwo mleka i zboża młyny. Wszystkie wymienione czynniki wpłynęły na powstanie i rozwój wsi Ożegowa.

Ożegów w dawnej dokumentacji Oschegów, a następnie Ożegów, początek swego istnienia datuje najprawdopodobniej już w pocz. XIV w. Mówią o tym stare legendy związane z początkiem i nazwą Ożegowa. (Pawiński Wielkop., II 283 Biblioteka Jagiellońska Kraków).

Na powstanie wsi Ożegowa wpłynęło wiele czynników. Jednym z nich było położenie geograficzne. Zapewniało ono dość znaczną obronę dawnemu osadnikowi. Wieś powstała w głębi lasów oblanych z południowo – zachodniej strony rzeką Wartą, a w północnej części łąkami i bagnami. Jedynie część wschodnia stanowiła małą obronę. Obronność Ożegowa stanowiły także sąsiednie miejscowości, w których solidne zamki obronne mogły odpierać najazdy wroga. Do zamków tych należą: zamek w Działoszynie i w Siemkowicach.

 Innymi czynnikami wpływającymi na powstanie wsi była duża ilość zwierzyny w otaczających lasach, bliskość wody, duże zasoby materiałów budowlanych (kamień wapienny, gliny, Żwiry, drewno itp.). Wszystko to sprzyjało osiedlaniu się ludności i powolnemu powstawaniu osady.

Pierwsze dokumentacje rejestracyjne są dopiero z 1551 r. Mówią one, że wieś w tym czasie liczyła 11 osadników, 2 łany wraz z karczmą, a dziedzicem wioski był Michał Ożegowski.

Rozwój wsi w następnych latach jest powolny, ale systematyczny. Wieś w 1886 roku liczy już 72 domy w tym 414 mieszkańców i folwark 4 domy z 30 mieszkańcami. (Dane ze Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich tom VII Biblioteka Jagiellońska w Krakowie).

 Od tej pory wieś rozrasta się. Buduje się wiele domów. Liczba ludności z roku na rok staje się coraz większa. Nędzne karłowate gospodarstwa nie są w stanie wyżywić wszystkich ludzi. We wsi odzywa się wielki głód ziemi. Od tej pory widać zahamowanie w rozwoju wsi. Powstanie styczniowe spowodowało, że były właściciel dworu z rodu Ożegowskich opuszcza Ożegów, trudno określić czy Car pozbawił go majątku za udział w powstaniu, czy też dobrowolnie sprzedał dwór.

Właścicielem dworu staje się Pregier – obywatel pochodzenia Żydowskiego. Głód na wsi jest przyczyną wielu konfliktów dziedzica z tutejszym chłopstwem. Liczne kradzieże zboża i dobytku dworskiego zniechęcają właściciela do prowadzenia w dalszym ciągu dworu, Postanawia więc sprzedać dobra. Następuje parcelacja dworu. Miejscowa ludność ma możność kupna ziemi i powiększenie swych gospodarstw. Są pocięte działki 20 morgowe, 15 morgowe i 10 morgowe. Każda z nich w dwu kawałkach. Jeden kawałek lepszej ziemi, a drugi gorszej jako dodatek, do każdej działki dochodzi las. Chłopi za ziemię płacą  do banku w ratach na okres 10 lat.

 Parcelacja dworu odbywała się w latach 1909 – 1910. W tym też czasie miejscowa ludność zakupiła siedzibę dworu wraz z placem pod szkołę dla miejscowych dzieci. Przedtem nauka odbywała się w prywatnej izbie. Ówczesnym nauczycielem był Pan Wacław Szczękowski. Szkoła była cztero – oddziałowa, lecz nie wszystkie dzieci uczęszczały i kończyły tę szkołę. Parcelacja dworu wpływa na rozwój wsi. Znaczna część chłopów nabywa ziemie folwarczną. Gospodarstwa chłopskie powiększają się. Powstają także nowe gospodarstwa. Notuje się nieznaczny przypływ ludzi z sąsiedniej okolicy. Rozwój ten trwa krótko.

 I wojna światowa wpływa ujemnie na rozwój, są zniszczenia. Lata powojenne, to lata trudne. Wielka inflacja gospodarcza w kraju. Ludności żyje się bardzo ciężko. Odzyskanie niepodległości poprawia nieznacznie sytuację, lecz trwa to krótko. Na wsi jest duże zróżnicowanie gospodarcze, jest niewielka liczba gospodarstw dużych ponad 15 ha, którym się powodzi dobrze i duża liczba gospodarstw małych do 2 ha, którzy żyją w nędzy. Pewna liczba ludności wyjeżdża do Niemiec i Francji w poszukiwaniu pracy.

 Ówczesny kierownik szkoły Alfons Warwarzyński w 1924 r. zakłada Ochotnicza Straż Pożarną. Staje się jej pierwszym naczelnikiem. Po przeprowadzonej kamasacji gruntów lata 1924 – 1925 straż uzyskuje działkę na której buduje drewniana strażnice, zakupuje sprzęt sikawkę ręczną i wóz konny. Chłopom gospodarzy się lepiej bowiem znikają wąskie paski pól. Działki są szersze. Na wioskę przybywa sprzętu siewniki zbożowe, kieraty, kopaczki konne. Powoli napływa wiedza rolnicza, która powoduje zwiększenie wydajności z hektara Wszystko to sprzyja nikłemu rozwojowi wsi, tak pod względem gospodarczym jak i kulturalnym. W okresie zimy organizuje się przedstawienia teatralne, kursy gotowania i szycia itp.

Trwa to do II wojny światowej. Utrata niepodległości powoduje, że okupant niszczy piękne tradycje wioski. Zamyka szkołę przeznaczając ją na siedzibę przesiedleńców ludności ukraińskiej z nad Morza Czarnego zwanych „Czarnomorcami” a następnie na pomieszczenia dla robotników robiących fortyfikację tj. kopanie kanałów przeciwpancernych. Wówczas to zostaje zniszczona jedna ze starych budowli kaplica z XVII wieku. Rozbiera się wiele domów. Prawie ¼ ludności zostaje wysiedlona do Niemiec na przymusowe roboty, lub wziętych do obozów prac. Tworzy się duże gospodarstwa przez łączenie dwu, trzech lub czterech gospodarstwa w jedno duże powyżej 15 hektarów. Powstaje we wsi 66 takich gospodarstw. Do prowadzenia takiego gospodarstwa upoważnia się jednego gospodarza zwanego bauerem, reszta właścicieli staje się robotnikami rolnymi lub  wywożeni są do Niemiec, Austrii. Każde gospodarstwo ma nałożony kontygent, który musi oddać na rzecz okupanta. Pracującym na gospodarstwie  pozostawia się małą ilość żywności. Na artykuły żywnościowe są kartki, które uprawniają do zakupu. Za najmniejsze przewinienie nie oddanie kontygentu lub handel skazuje się ludność do obozów zagłady.

Zastój ten przełamuje się dopiero po wyzwoleniu. Wieś na nowo ratuje swój rozwój. Z każdym rokiem powstaje więcej domów mieszkalnych. Prawie wszystkie domu drewniane zostały przebudowane na murowane. Wybudowano remizę strażacką. Dobudowano nową szkołę. Wyremontowano starą, której mury są z końca XVII wieku. Gospodarstwa rolne stają na wiele wyższym poziomie niż przed wojną. Stosuje się maszyny rolnicze i nawozy sztuczne.

 Dane z roku 1960 mówią, że liczba ludności wsi wynosi 955. Domów mieszkalnych jest 186. Z tego 90%trudzi się rolnictwem, 6 % robotnicy, 3% inteligencja, a 1% przypada na rzemiosło i inne. Zaznacza się wyraźny odpływ ludności ze wsi. Struktura gospodarstw rolnych kształtuje się następująco: do 3 ha powierzchni jest 130 gospodarstw, od 3 – 5 ha powierzchni jest 70 gospodarstw, a od 5-10 ha ziemi ornej jest 35 gospodarstw. Razem gospodarstw jest 235. Przeciętna wydajność z 1 ha w zbożu wynosi 14q. Prawie 30%gospodarstw do 3 ha zatrudnia się sezonowo na ziemiach zachodnich lub na Śląsku, a około 25% pracuje ludności dodatkowo na stałe przy budowie cementowi w Działoszynie. Gleba uprawiana jest konno, z użyciem takich maszyn jak: kosiarki, kopaczki, siewniki. Do omłotów używa się agregatyów omłotowych (młocarni). Wieś od dwóch lat posiada elektryczność.

Literatura:

1.       Kiełczewska – Zalewska M.  – „O położeniu topograficznym miast” ; czasopismo „Geografia w Szkole Nr 5, 1952 r.”

2.       B. Chlebowski, W. Walewski, F. Solimierski – „Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich” tom VII – Biblioteka Jagiellońska  w Krakowie

3.       Dane statystyczne z PGRN w Ożegowie

4.       Opowieści i legendy ludzi starszych

Opracował:     nauczyciel – mieszkaniec wsi Ożegów 

                        Bohdan Błasiak   ur. 1936 r. w Ożegowie